कांग्रेसको विधान,सामाजिक संजालमा उठेका आवाज, शासकीय शैलीबारेका प्रश्नहरु, भष्ट्राचार लगायतका आरोपहरुको पृष्ठभूमिमा कांग्रेसको नेतृत्वमा आमुल परिवर्तन अनिवार्य बन्दै गएको देखिन्छ । कांग्रेसको नीति र नेता परिवर्तन गरेरमात्र कांग्रेस चुनावमा होमिनु उसका लागि श्रेयस्कर हुनसक्छ ।

समाचार विश्लेषण
काठमाडौं, २६ कात्तिक ।
नेपालको राजनीतिमा नेतृत्वदायी भूमिका निर्र्वाह गर्दे आएको राजनीतिक शक्ति नेपाली कांग्रेस यतिखेर अनिर्यणको बन्दी बनेको छ ।मुलुक विषम राजनीतिक परिस्थितिबाट गुज्रिरहेको अवस्था, प्रतिनिधिसभा निर्वाचन संघारमा आएको पृष्ठभूमिबीच कांग्रेसको केन्द्रीय नेतृत्वले ठोस निर्णय दिएर मुलुकको धमिलो राजनीतिलाई मार्ग निर्देशन गर्ने छ भन्ने आम अपेक्षा छ । तर, घटनाक्रमहरुले कांग्रेस आफूहरुबीचकै फरकफरक घार र धारणाका कारण एकपछि अर्को उल्झनमा परिरहेको त छैन ? प्रश्न उठन थालेका छन् ।
लामो समयदेखी चल्दै आएको केन्द्रीय समिति बैंठकमा तीन खाले एजेण्डा छन् । महामन्त्रीद्धय गगन थापा र विश्वप्रकाश शर्माले रचेको विशेष अधिवेशनको , महामन्त्री गणन थापाले पेश गरेको नियमित महाधिवेशनको तालिका र सहमहामन्त्री महेन्द्र यादवले पेश गरेको महाधिवेशनको अर्को कार्य तालिका ।
यी तिनवटा मुद्धाहरुबीच पछिल्लो समय अर्को फण्डा थपिएको छ—संसद पुर्नस्थापना हुनुपर्दछ भन्दै कानूनी याचनाका निम्ति विघटित प्रतिनिधिसभाका सांसदहरुको हस्ताक्षर । कांग्रेस संसदीय दलका सचेतक श्याम धिमिरेले संकलन गरेको हस्ताक्षर अहिले कार्यवाहक अध्यक्ष पुर्णबहादुर खडकाको निर्देशन पछि अघि नबढेको चर्चा गरिदै छ । यो प्रकरणलाई सामान्य अर्थमा लिन भने मिल्दैन । कारण, संसद पुर्नस्थापनाको मुद्धा एमाले अध्यक्ष केपि ओलीको प्रमुख एजेण्डा हो र यो एजेण्डामा कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा पनि भित्रभित्र चलखेल गरिरहेको चर्चा राजनीतिक वृतमा छ ।

देउवाका अनन्य अनुयायीहरु जसलाई देउवा गुटका मसिहा भनिन्छ, उनीहरु आपसमा भने मित्रवत देखिदैनन् । एकले अर्कालाई कसरी उछिन्ने, कसरी पछार्ने, कसरी देउवाको विरासत प्राप्त गर्ने भन्ने मनोविज्ञानबाट ग्रसित आधा दर्जन संख्याका उनीहरुनै कांग्रेसको अहिलेको गतिरोधका प्रमुख कारक मानिन्छन, ठूलो संख्याका कांग्रेसजनको नजरमा ।

अशोज २८ गते केन्द्रीय समितिको अध्यक्षता गर्दे पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवाले आफ्नो लामो राजनीतिक जीवन यात्राका उपलब्धीहरुको फेहरिस्त सुनाएका थिए र स्वास्थको कारण देखाउँदै पार्टी उपाध्यक्ष पूर्णबहादुर खडकालाई कार्यवाहकको जिम्मेवारी सुम्पिएका थिए ।
जेनजि अभियानको पृष्ठभूमिा रचिएको विध्वंशमा सांघातिक आक्रमण परेर घायल भएका देउवा करिव एक महिना सैनिक अस्पतालमा उपचार पछि केही विसेक भएर केन्द्रीय समितिमा उपस्थिति भएका थिए । नेपाली कांग्रेको विधान अनुसार वर्तमान केन्द्रीय समितिको म्याद सकिन लागेको, विधानत: देउवा फेरी सभापतिमा प्रत्यासी हुन् नपाउँने र राजनीतिक सामाजिक जीवनमा, विशेष गरेर सामाजिक संजालमा चुलिएको देउवा दम्पती प्रतिको रोष र द्धेषका कारण उनी फेरी राजनीतिको कमान सम्हाल्न आउँने छैनन भन्ने अनुमान थिए, राजनीतिक वृतमा । उनले अशोज २८ को केन्द्रीय समिती बैंठकमा बोलेका बुँदाहरुले यसै भनिरहेका थिए । तर, कांग्रेस संसदीय दलका सचेतक श्याम घिमिरेले सांसदहरुको हस्ताक्षर प्रारम्भ गर्नु र देउवा दम्पती पनि स्वास्थ उपचार गरेर ंिसंगापुरबाट आउँने दिन नजिकिनुलाई बाघ कराउनु र बाख्रा हराउनुको लोकोक्तिमात्र मान्न सकिन्न ।देउवा संसदीय दलको नेता, धिमिरे सचेतक, यस अर्थमा पनि घिमिरे एक्लैले यति ठूलो राजनीतिक निर्णय लिएका होइनन्, राजनीति छर्लङ्ग छ र राजनीतिको कखरामात्र जान्नेले पनि सोझै अर्थ लगाउन सक्छ ।

देउवा आगमनको प्रतिक्षामै केन्द्रीय समिति बैंठक लम्बिएको हो त ? प्रश्नहरु अनुत्तरित छन् । तर कांग्रेस भित्र देखिएका पेचिला परिस्थिति देउवाको उपस्थिति हुने बिक्तिकै जादुमय ढंगले समाधान हुने देखिदैन। कारण देउवाका अनन्य अनुयायीहरु जसलाई देउवा गुटका मसिहा भनिन्छ उनीहरु आपसमा भने मित्रवत देखिदैनन् । एकले अर्कालाई कसरी उछिन्ने, कसरी पछार्ने, कसरी देउवाको विरासत प्राप्त गर्ने भन्ने मनोविज्ञानबाट ग्रसित आधा दर्जन संख्याका उनीहरुनै कांग्रेसको अहिलेको गतिरोधका प्रमुख कारक मानिन्छन, ठूलो संख्याका कांग्रेसजनको नजरमा ।

मुलुक संगिन अवस्था छ । अहिलेको राजनीतिक सक्रमणबाट मुलुकलाई पार लगाउने जिम्मवारी पनि कांग्रेसकै हो, जुन उसले इतिहासबाट प्राप्त गर्दे आएको छ । कांग्रेस एउटा राजनीतिक पार्टीमात्र होइन, मुलुकको राजनीतिक शक्ति हो भन्ने कुरा संस्थापन र इतर दुबैपक्षले आत्मसात गर्न आवश्यक छ । विशेष अधिवेशन कि नियमित अधिवेशन ? चुनाव अगाडि कि चुनाव पछाडि ? यी यावत प्रश्नहरुबीचबीच समयको माग पहिचान गर्न कांग्रेस नचुकोस ।

अहिलेको कांग्रेसको जडता सरकारले घोषणा गरेको फागुन २१ मा निर्धारित प्रतिनिधिसभाको निर्वाचन अगाडि कांग्रेस महाअधिवेशन गर्ने कि त्यो भन्दा पछाडि ? यी दुई अवस्थामा कांग्रेस दुई कित्ता देखिदैंछन् । देउवागुट जो संस्थापनपक्ष भनेर चिनिन्छ   अधीकांश उनीहरु चुनाव पछि महाधिवेशनको वकालत गरिरहेका छन् ।यता इतरपक्ष भनिने महामन्त्री गगन विश्वप्रकाश र वरिष्ठ नेता शेखर कोइराला ग्रुप चुनाव अगाडि नै नयाँ नीति र नेतृत्वको पक्षमा अडिग छन् ।
महामन्त्री गगनले प्रस्ताव गरेको कार्यतालिकामा चुनाव अगाडि महाधिवेशन सम्पन्न गर्ने भन्ने छ । गगनले क्रियाशिल सदस्यता सहीत सबै तहको महाधिवेशन सम्पन्न गरेर पुष १६—१९ केन्द्रीय अधिवेशन गर्ने तालिका छ । सहमहामन्त्री महेन्द्र यादवको प्रस्ताव जुन वैधानिक हिसावले उनको व्यक्तिगत हो, तर प्रकारान्तमा देउवा गुटकै गोटी हो । यादवले मंसिर पुषमा क्रियाशिल लगायतका काम सक्ने । त्यसपछि चैतबाट सुरु गरेर वैशाख २७—३० मा केन्द्रीय अधिवेशन सम्पन्न गर्ने भन्ने छ ।
कांग्रेको केन्द्रीय, जिल्ला र प्रदेश संरचना जताततै संस्थापन पक्षको बहुमतिय बल छ । तर, यस्तो बहुमतिय बल सामु ५४ प्रतिशत महाधिवेशन प्रतिनिधिहरुले विशेष अधिवेशनका लागि दिएको निवेदन सतहमा फलामको चिउरा जस्तै बनेको छ । तर, संस्थापनकै कतिपय विशेषनै आफूहरुका निम्ति उपयोगी हुने हिसाबकिताब गरिरहेको बुझिन्छ ।राजनीतिको रमाइलो पक्ष के पनि छ भने विशेष अधीवेशनको सूत्रपात गर्ने महामन्त्री विश्वप्रकाश आजकल करिव मौन छन । उता कार्यवाहक सभापति पूर्णबहादुर खडकासँगको विश्वप्रकाशकाे सुलहलाई कांग्रेसजन आश्चर्यजनक प्रश्न गरिरहेको भेटिन्छ ।
संस्थापन सामु दुईटा विकल्पमात्र छन् । पहिलो नियमित अधिवेशन पुष मसान्तसम्ममा गर्ने जुन वैधानिक दायित्व पनि हो । दोश्रो विशेष अधिवेशनको उपयोग गर्ने । प्रकारान्तले त्यही विशेष नै चाहेको त होइन संस्थापनले ?भनिन्छ, चतुर राजनीतिज्ञ सोझोबाटो हिडन रुचाउँदैन । मौसम अनुसारको राग जेनजिको सम्बोधन र पार्टीमा उनीहरुको सहभागिता र आवश्यकता कुरा गर्दे जाने ?अहिले भैरहेका प्रतिनिधिहरुबाट आफूलाई बढी सुरक्षा हुने भएकोले विशेषमै होमिने ।
विशेष अधिवेशनका अभियान कर्ता खोटाङ्ग कांग्रेसका पूर्व सभापति शुभाष पोखरेल विशेषको संभावना देख्दछन् । ‘विशेष अधिवेशन बोलाउने हाम्रो विशेष अधिकार हो, त्यो विधान अनुसार हामीले माग गरेका छौं’ पोखरेल भन्छन् ‘संस्थापनपक्षका लागि यो वाध्यता हो र संगै अवसर पनि । विशेष अधिवेशन गर्दा भैरहेका महासमिति र महाधिवेशन सदस्यले भाग लिने भएकाले उनीहरुका लागि विशेष अधिवेशननै लाभदायी हुन्छ भनेर हिसाबकिताब भैरहेको सुनिन्छ ।’यता केन्द्रीय सदस्य किरणराज पौडेल भोलीसम्म केन्द्रीय सदस्यहरुले बोल्ने क्रम सकिने र त्यसको एक दुई दिनमा निर्णय आउनसक्ने बताउँछन् । पौडेल भन्छन् ‘नियमित अधिवेशनमै जाने संभावनना देखिन्छ, पुष १६ देखि वा पुष अन्तिमसम्मको कार्यतालिका आउँनसक्छ ।’

संंस्थापनपक्ष र इतर पक्षका विशेष गरेर महामन्त्री गगन विश्वप्रकाशबीच अविश्वासको खाडल फराकिलो हुँदै गएको देखिन्छ ।संस्थापनपक्षकाहरु महामन्त्रीहरुलाई पार्टी कब्जा गर्न खोजेको दोषमात्र दिदैनन्, शक्ति केन्द्रहरुबाट परिचालित भएको आरोप समेत लगाइरहेका हुन्छन। केही केन्द्रीय सदस्य पुषमा मिति तोकिने तर महाधिवेशन हुने वातावरण भने बन्न नसक्ने आँकलन गरिरहेका छन। एक केन्द्रीय सदस्य भन्छन् ‘पुषमा मितिमात्र तोकिन्छ, महाधिवेशन हुन दिइदैंन, विशेषलाई निस्तेज गर्ने रणनीतिमात्र हुनसक्छ ।’

मुलुक संगिन अवस्था छ । अहिलेको राजनीतिक सक्रमणबाट मुलुकलाई पार लगाउने जिम्मवारी पनि कांग्रेसकै हो, जुन उसले इतिहासबाट प्राप्त गर्दे आएको छ । कांग्रेस एउटा राजनीतिक पार्टीमात्र होइन, मुलुकको राजनीतिक शक्ति हो भन्ने कुरा संस्थापन र इतर दुबैपक्षले आत्मसात गर्न आवश्यक छ । विशेष अधिवेशन कि नियमित अधिवेशन ? चुनाव अगाडि कि चुनाव पछाडि ? यी यावत प्रश्नहरुबीचबीच समयको माग पहिचान गर्न कांग्रेस नचुकोस । कांग्रेसको विधान,सामाजिक संजालमा उठेका आवाज, शासकीय शैलीबारेका प्रश्नहरु, भष्ट्राचार लगायतका आरोपहरुको पृष्ठभूमिमा कांग्रेसको नेतृत्वमा आमुल परिवर्तन अनिवार्य बन्दै गएको देखिन्छ । कांग्रेसको नीति र नेता परिवर्तन गरेरमात्र कांग्रेस चुनावमा होमिनु उसका लागि श्रेयश्कर हुनसक्छ । संस्थापन र इतरपक्षको नाममा भैरहेको विभाजनले कसैलाई लाभ हुने होइन । लोकतन्त्रको मूल्यमा अब दुबै पक्षमा लचकता आवश्यक छ । नेता र पक्ष भन्दा माथी पार्टी हो, पार्टीलाई केन्द्रमा राखेर निर्णय गर्नुपर्दछ भन्ने आत्मबोध शीर्ष र जिम्मेवारहरुलाई हुनसक्यो भने कांग्रेस— कांग्रेस जस्तो भएर मुलुककै मार्ग निर्देशक बन्नसक्छ।